Hậu TPP

Viễn cảnh không lạc quan

Hiệp định Đối tác Xuyên Thái Bình Dương (TPP) là một trong một loạt hiệp định thương mại tự do song phương và đa phương mà Việt Nam (VN) vừa ký kết trong hai năm qua, mở ra một thời kỳ hội nhập mới. TPP được nhắc đến nhiều ở VN, một mặt do quy mô của khối, với 12 thành viên chiếm đến 40% GDP của toàn thế giới, mặt khác do những lợi ích to lớn dự kiến nó mang lại cho nền kinh tế đang có những dấu hiệu trì trệ và khủng hoảng của VN.

Tuy nhiên, “số phận” của TPP đã trở nên rất mong manh sau cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ vừa qua. Hôm 21.11, Tổng thống mới đắc cử Donald Trump đã loan báo việc đầu tiên sẽ làm sau khi nhậm chức là rút Mỹ ra khỏi thỏa thuận TPP. Quốc hội Mỹ cũng tuyên bố đưa TPP ra khỏi chương trình nghị sự.

Điều gì sẽ xảy ra nếu TPP không có Mỹ? Theo thỏa thuận, Hiệp định TPP chỉ có hiệu lực khi có ít nhất 6/12 nước, chiếm 85% tổng sản lượng quốc dân, phê chuẩn trước tháng 2.2018. Các số liệu thống kê cho thấy, Mỹ chiếm đến 62%, Nhật Bản chiếm 18%, 10 nước còn lại chỉ chiếm khoảng 20% tổng sản lượng của 12 nước trong khối. Điều đó có nghĩa là nếu không có Mỹ tham gia, TPP sẽ không có hiệu lực thi hành. Đó là lý do khiến Thủ tướng Nhật Bản – Shinzo Abe tuyên bố Hiệp định TPP sẽ trở nên vô nghĩa nếu không có Mỹ.

Như vậy, từ nay đến ngày 04.02.2018, nếu chính quyền Mỹ không thay đổi ý định, hoặc TPP sẽ bị khai tử, hoặc sẽ được đàm phán lại để hủy bỏ điều 30.5 và chuyển thành một hiệp định hoàn toàn khác. Trong lúc chờ đợi, các nước vẫn nỗ lực thúc đẩy tiến trình thực thi Hiệp định. Hạ viện Nhật đã phê chuẩn TPP và hiện đang chờ Thượng viện quyết định. New Zealand, Úc, Malaysia, Singapore và Mexico cũng đã ngỏ ý ủng hộ và sẽ thông qua TPP từ đầu năm 2017.

TPP, RCEP VÀ VN Hiện nay, nhiều người đang chuyển qua đặt kỳ vọng vào Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP) thời kỳ hậu TPP. Được khởi xướng tại Hội nghị Thượng đỉnh Đông Á vào tháng 11.2012, đến nay Hiệp định RCEP đã đi tới vòng đàm phán thứ 15 và nhiều khả năng sẽ hoàn tất vào giữa năm 2017.

RCEP dự kiến sẽ bao gồm tự do hóa thương mại hàng hóa, dịch vụ, đầu tư, hợp tác kinh tế và kỹ thuật, sở hữu trí tuệ, chính sách cạnh tranh và giải quyết tranh chấp. Tuy nhiên, sự khác biệt lớn về trình độ phát triển trong khu vực ASEAN ngăn RCEP theo đuổi các chính sách tự do hóa thương mại tích cực. Các nguyên tắc định hướng của RCEP thừa nhận thực tiễn khác nhau ở các nước đang phát triển như Campuchia, Lào, Myanmar và VN, và đưa ra cách đối xử linh hoạt đặc biệt và khác biệt. RCEP cũng mang nhiệm vụ thúc đẩy hợp tác kinh tế và công nghệ để rút ngắn khoảng cách phát triển.

Sự khác biệt rõ ràng nhất giữa Hiệp định RCEP và TPP là việc Trung Quốc tham gia vào RCEP không có Mỹ như một thành viên chủ lực, trong khi TPP không có sự tham gia của Trung Quốc và có động lực chính là Mỹ. Nhiều nhà phân tích cho rằng VN sẽ được hưởng nhiều lợi ích từ Hiệp định RCEP. Tuy nhiên, với mức xuất khẩu hiện nay của VN sang thị trường Mỹ chiếm tới 17,9% GDP, trong khi xuất khẩu sang Trung Quốc chỉ chiếm 3,8% GDP, VN cũng là nước thua thiệt nhiều nhất từ việc TPP không được thông qua. Hơn thế nữa, viễn cảnh “cơn đại hồng thủy” hàng hóa giá rẻ lại được hoàn toàn miễn thuế của Trung Quốc đổ vào thị trường VN từ thỏa thuận RCEP có thể làm bất cứ nhà sản xuất nội địa nào cũng ăn ngủ không yên.

Hiệp định TPP thể hiện mong muốn thiết lập một đối trọng với chính sách mở rộng phạm vi ảnh hưởng kinh tế, chính trị tại khu vực Thái Bình Dương của Trung Quốc. TPP vượt qua giới hạn của sự tự do hóa thương mại, nhấn mạnh vào các mảng quan trọng đối với các nước phát triển như điều kiện kinh doanh, lao động, các tiêu chuẩn, quy định và bảo vệ sở hữu trí tuệ. Do đó, đối với VN, không có TPP không những dẫn đến khả năng giảm sút tiềm năng tăng trưởng xuất khẩu, mà còn là sự hẫng hụt về động lực cải cách thể chế kinh tế và luật pháp.

Trong bối cảnh đó, việc hoạch định và triển khai các đối sách phù hợp có tác dụng quyết định là vô cùng quan trọng.

TS. Bùi Văn Danh